اشنایی:ماهی کیلکا آنچووی و ماهی کیلکا چشم درشت و ماهی کیلیکا معمولی

اهی کیلکا یکی از مهم‌ترین انواع ماهی‌های اختصاصی دریای خزر می‌باشد. ماهی کیلکا با جثه‌ی بسیار کوچک (به طول متوسط 7 تا 10سانتی‌متر و وزن 7 تا 10 گرم) سرشار از پروتئین، ویتامین و کلسیم می‌باشد. تاکنون سه گونه ماهی کیلکا در دریای خزر گزارش شده است:

ماهی کیلکا آنچووی و ماهی کیلکا چشم درشت و ماهی کیلیکا معمولی

ماهی کیلکا در طول روز به صورت گله متراکم یافت می‌شود و با تاریک شدن هوا پراکنده می‌گردند. فرمانده‌ی کشتی قبل از تاریک شدن هوا با استفاده از دستگاه ماهی یاب عملیات تعقیب گله‌های ماهی کیلکا را انجام می‌دهد. از آن جایی که ماهی کیلکا در عمق معینی زندگی کرده و به ندرت از این عمق تجاوز می‌کند؛ در نتیجه برای صید آن‌ها لامپ الکتریکی باید مستقیماً در عمقی قرار بگیرد که ماهیان در آن عمق به سر می‌برند. ماهیان به دنبال لامپ حرکت می‌کنند و توسط تورهای قیفی مانند به دام می‌افتند. به طور معمول میزان صید در هر نوبت بین 200تا 300 کیلوگرم می‌باشد. ماهی کیلکا علی‌رغم جثه‌ی کوچک خود، از نظر ارزش و ترکیب مواد غذایی در ردیف مابقی ماهی‌ها و حتی در بعضی از موارد نسبت به گوشت قرمز دارای مزیت و برتری بیشتری می‌باشد.

در 10 سال اخیر صید این ماهی با ارزش به صورت چشمگیری کاهش یافته که از عوامل این کاهش صید بیرویه و همینطور ورود شانه دار مهاجم به دریایه خزر می باشد .این شانه‌دار ژله‌ای مهاجم با نام علمی نمیوپسیس لیدی (Mnemeiopsis leidy  ) بر اثر فعالیت‌های انسانی (مشخصاً از طریق مخزن آب توازن کشتی‌ها) به بسیاری از دریاهای دنیا راه یافته، با توجه به انطباق‌پذیری بالای خود تکثیر شده و به عنوان یک گونهٔ مهاجم آسیب شدیدی به محیط زیست بومی این نواحی وارد آورده‌است.

شانه‌دار مهاجم موجودی ژله‌ای و بومی قاره آمریکاست که برای نخستین بار در سال 1378 از دریای سیاه از طریق آب توازن کشتی‌ها وارد اکوسیستم دریای خزر شد و با توجه به اینکه خصوصیات بیولوژیکی آنها با اکوسیستم دریای خزر سازگار است به سرعت تکثیر پیدا کرد و به دلیل شورتر و گرم‌تر بودن‌ آب‌های ساحلی ایران نسبت به سایر همسایگان، تجمع آن در سواحل کشور بیشتر است به طوری که این موجود در آبهای ایران تا عمق بیش از 150 متر راه یافته‌اند.این موجود روزانه دو تا سه هزار تخم می‌گذارد که از این تخم‌ها در مدت 24 ساعت لارو خارج می‌شود و لاروها نیز پس از دو هفته بالغ شده و به دلیل اینکه این موجود به تنهایی نر و ماده است به راحتی شروع به تخم گذاری کرده و وسعت عظیم دریا را احاطه کرده است.

شانه‌دار مهاجم در تمام مراحل زندگی خود گوشتخوار است و از فیتوپلانکتون‌هایی تغذیه می‌کند و غذای آن انواع ماهیان به ویژه کیلکاست؛ لذا شانه‌دار مهاجم رقیب بزرگی برای کیلکا ماهیان محسوب می‌شود و با افت شدید جمعیت آنها باعث ورشکستگی عده زیادی از صیادان کیلکا شده است به طوری که 119 تعاونی صید در استان‌های شمالی به 29 شرکت و 29 فروند لنج صیادی کاهش یافته است.اما این مهاجم تنها گریبان‌گیر ماهیان کیلکا و آجر شدن نان صیادان آن نیست. بلکه از آنجا که کیلکا ماهیان نان دریای خزر هستند، کاهش جمعیت آن‌ها روی موجودات دیگر از جمله ماهیان خاویاری و فوک آبی دریای خزر که از این ماهی تغذیه می کند تاثیر خواهد گذاشت و می‌توان یکی از علل کاهش ماهیان خاویاری و تهدید جدی انقراض فوک خزری را این امر دانست.

البته تنها مشکل صیادان کیلکا کمبود ماهی نیست بلکه قیمت ناچیز این محصول دریایی و نداشتن مصرف انسانی عامل مهمی در بازار نامناسب کیلکا ماهیان محسوب می‌شود؛ در حال حاضر قیمت خرید هر کیلو ماهی کیلکا از صیادان 250 تومان است.از سوی دیگر 95 درصد از کیلکاماهیان استحصال شده از دریای خزر به پودر ماهی تبدیل می‌شود و تنها پنج درصد از این گونه ماهی مغذی و ارزان قیمت مصرف انسانی دارد.

در پایان به این نکته میتوان توجه نمود که به کاهش شدید این ماهی کلیه اکوسیستم خزر به خطر خواهد افتاد و در صورت عدم مقابله به این شانه دار مهاجم دیگر ماهی کلیکا مجالی برای تکثیر و رشد در این دریا را نخواهد داشت.